4 موضوع روانشناسی کودک که به موفقیت والدین در فرزندپروری کمک کند

درک طرز تفکر کودک کلید اصلی پرورش شناختی کودک و یکی از مهم‌ترین مباحث روانشناسی کودک است. کودکان تغییرات بسیاری طی فرایند بزرگ شدن خود انجام می‌دهند و این تغییرات قبل از 1 سالگی شروع می‌شود.

وقتی والدین متوجه این تغییرات می‌شوند، باید استراتژی‌هایی برای پرورش مناسب کودک به کار بگیرند و از استراتژی‌هایی که رشد آن‌ها را به تاخیر می‌اندازد دوری کنند. در ادامه 4 موضوع روانشناسی کودک را که کودکان برای تبدیل شدن به بهترین والدین نیاز دارند را بررسی خواهیم کرد.

سطوح مختلف رشد انسان در روانشناسی کودک

یکی از اولین چیزهایی که والدین باید درک کنند، سطوح مختلف رشد انسان است. این سطوح مختلف رشد باید از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی قرار بگیرد مثلا رشد فیزیکی اما نکته‌ای که والدین باید بیشتر به آن توجه کنند درک تغییرات شناختی، عاطفی و روانشناختی است.

والدین پیش از هر چیز باید نسبت به رشد ذهن انسان مطالعه داشته باشند. یکی از بهترین منابع برای چنین اطلاعاتی، نوشته‌های ژان پیاژه روانشناس سوییسی است. نظریه‌ی رشد شناختی او تغییرات بسیاری در توسعه‌ی استراتژی‌های مختلف در روانشناسی داشت.

پیاژه 6 سطح مختلف رشد کودک را مطرح کرده است. اولین مرحله استفاده از بازخوردها است که در ادامه به سطح انطباق می‌رسد و در واقع به آن به کارگیری معانی شناخته شده می‌گویند. در سطوح بعدی تمرکز اصلی بر کشف معانی جدید معطوف می‌شود و این مسئله تقریبا در 2 سالگی اتفاق می‌افتد.

همزمان، کودک شروع به خلق شمایی برای پردازش جهان می‌کند. در این دو سال به کارگیری استراتژی‌های مناسب برای کمک کردن به کودک در راستای شناخت مرزها و محدودیت‌ها بسیار اهمیت دارد. در واقع نباید کودک را به خاطر اشتباهاتش تنبیه کرد بلکه باید جایگزین‌هایی برای تغییر مسیر آن‌ها در جهت اصلاح شمای کلی آن‌ها از جهان در جهت مثبت انجام داد.

ریشه‌های هوش کودکان در روانشناسی کودک

ژان پیاژه در کتابش پا را از این هم فراتر می‌گذارد و سراغ ریشه‌های هوش در کودکان می‌رود. او می‌گوید کودکان طی یک جریان رشد طبیعی، به رشد شناختی می‌رسند و رشد آن‌ها لزوما تحت تاثیر مداخله‌ی والدین یا سایر مربیان نیست.

هر چند بسیاری از روانشناسان این نظریه را قبول نداشتند و باور داشتند که محیط اطراف تاثیر زیادی در شکلگیری شخصیت کودکان می‌گذارد. روانشناس دیگری به نام ویگوتسکی معتقد بود که رشد کودک یک فرآیند طبیعی نیست بلکه باید توجه بیشتری روی مهارت‌های حل مسئله باشد. علی رغم موافقت این روانشناس با پیاژه اما بسیاری دیگر معتقد بود که شرایط محیطی که یک کودک در آن قرار می‌گیرد نقش بزرگی در چگونگی رشد کودک دارد.

رشد اجتماعی کودکان در روانشناسی کودک

در مقابل نظریه‌ی پیاژه، اریک اریکسون نظریه‌ی در زمینه‌ی سطوح مختلف زندگی مطرح کرد. اگر چه او برای شکل گیری نظریه‌اش از سطوح رشد پیاژه استفاده کرد اما در نهایت مسیر کاملا متفاوتی را طی کرد. او از این بحث می‌کند که چطور شرایط و اتفاقات می‌تواند روی زندگی کودک تاثیر بگذارد و آن‌ها را مجبور کند نسبت به محیط اطراف واکنش نشان دهند.

در واقع از طریق تعامل‌های اجتماعی و شرایط محیطی است فهم آن‌ها از جهان و واقعیت شکل میگیرد. او در ادامه بیان می‌کند که فقط شرایط محیطی نیست که رشد کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ضعف‌های فیزیکی مثل معلولیت یا بیماری‌.

این مسئله حتی به عوامل اجتماعی فرهنگی مثل نژاد، گرایش جنسی، قومیت و فقر بستگی دارد. به علاوه شرایط تروماتیک یا شرایطی که زندگی کودکان را به خطر می‌اندازد می‌تواند به صورت کلی شمای ذهنی کودک را تغییر دهد و زاویه دید آن‌ها نسبت به جهان و نوع مواجهه‌ی آن‌ها به جهان را تغییر دهد.

اگرچه پیاژه تاثیر عوامل بیرونی را در نظر نمی‌گرفت اما اریک اریکسون به نقش حساس و ارزشمند والدین در پرورش مناسب کودک تاکید می‌کند.

تا اینجا فقط یک مفهوم روانشناختی دیگر باقی مانده تا درک بهتری از نقش والدین در فرزندپروری داشته باشیم.

رشد فکری

کودکان با توجه به مهارتشان در تحلیل فرآیند دنیای اطرافشان و نحوه‌ی مواجهه با شرایط محیطی، شروع به رشد فکری می‌کنند. روانشناسان 4 سطح رشد فکری را مشخص کرده‌اند که کودک طی آن براساس نظریه رشد شناختی پیاژه وارد می‌شود. مهارت‌های هماهنگی چشم و دشت نقش بزرگی در رشد کودک تا 2 سالگی بازی می‌کند.

این روند تا شش سالگی ادامه پیدا می‌کند. این روند همینطور ادامه پیدا می‌کند تا به فرآیندهای رسمی می‌رسد جایی که کودک خود را به عنوان یک شخص با زاویه دید و درک مشخص تعریف و شناسایی می‌کند و نسبت به عوامل محیطی به صورت خودکار واکنش نشان می‌دهد.

با این وجود اگر چه پیاژه عوامل محیطی را در نظر نمی‌گرفت اما روانشناسان امروز اهمیت زیادی هم برای رشد شخصی و هم برای عوامل بیرونی به عنوان عوامل رشد کودک قائل هستند.

درک این 4 مفهوم روانشناسی کودک اهمیت زیادی برای والدین دارد. این کار بینش بسیاری به آن‌ها می‌دهد که چرا کودکشان واکنش یا کنش‌های خاصی از خود نشان می‌دهد. زمانی که سطح رشد کودک را دریافتند، می‌تواند والدگری خود را تنظیم کنند تا بتوانند کمک بیشتری به رشد کودک کنند.

اما در نظر داشته باشید که این 4 موضوع روانشناسی کودک، نماینده‌ی همه‌ی مفاهیم روانشناسی کودک در مقوله‌ی رشد کودک نیستند.